องค์ประกอบการแสดงโขน

ตัวพระ

หนุมานเกี้ยวนางเบญจกาย

ตัวนาง

การแสดงนาฏศิลป์ไทย ที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นนาฏศิลป์ชั้นสูงกว่าการแสดงนาฏศิลป์อื่น ๆ ด้วยกัน และมีมาแต่สมัยโบราณ ก็คือโขน นั่นเอง สาเหตุที่ทำให้เชื่อได้ว่า โขนเป็นนาฏศิลป์ชั้นสูงของไทยอย่างแท้จริงน่าจะมาจากประเด็น ดังนี้   บทละครโขนแสดงโขน เครื่องแต่งกาย การแต่งหน้า  ผู้แสดง วงดนตรีและเพลงประกอบการแสดง ลักษณะบทโขน โอกาสและสถานที่แสดง  

• บทละครแสดงโขน 

เรื่องที่นำมาแสดง เป็นวรรณคดีที่สำคัญของไทย คือ เรื่องรามเกียรติ์ ซึ่งพระมหากษัตริย์ของไทยหลายพระองค์ได้ทรงพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์เป็นวรรณคดีที่เรียบเรียงจากเค้าโคลงและเนื้อหาของมหากาพย์รามายณะของอินเดีย ซึ่งกล่าวถึงพระนารายณ์ เทพเจ้าสำคัญในศาสนาฮินดูที่อวตารมาเป็นพระราม เพื่อปราบปรามทศกัณฐ์ในกลียุค และยังถือว่ารามายณะนี้เป็นคัมภีร์ชั้นรองที่มีความสำคัญของชาวฮินดูด้วย

• เครื่องแต่งกาย

เครื่องแต่งกายในการแสดงโขน คือ เครื่องแต่งตัวซึ่งเรียกว่าแต่งกายยืนเครื่องโขนได้จำลองรูปแบบเครื่องต้นอันเป็นเครื่องทรงของพระมหากษัตริย์ที่ใช้ทรงในเวลาประกอบพระราชพิธีสำคัญ ๆ และหัวโขน เป็นเครื่องแต่งกายที่สำคัญที่สุดชิ้นหนึ่ง มีกรรมวิธีการสร้างที่ต้องอาศัยความชำนาญ ความประณีต และฝีมือในการปั้นหุ่นติดพิมพ์เขียนลวดลาย ปิดทองประดับเพชร เป็นงานหัตถศิลป์อย่างหนึ่งในงานช่างสิบหมู่ของไทยที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ

• การแต่งหน้า

การแต่งหน้าโขน “แนวพระราชนิยม” เป็นการแต่งหน้าโขนตามพระราชเสาวนีย์ของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ  มีพระราชดำริและพระราชวิจารณ์ แก่การแต่งหน้าโขนที่แสดงถวายอยู่สม่ำเสมอ เมื่อมีการจัดแสดงโขนหน้าพระที่นั่งในวาระโอกาสสำคัญต่างๆ พระราชดำริและพระราชวิจารณ์ของพระองค์สร้างแรงบันดาลใจให้สืบค้น สร้างสรรค์และพัฒนาความเข้าใจที่ถูกต้อง เพื่อสถาปนาแนวทางมาตรฐาน ในการแต่งหน้าโขนเพื่อจักเชิดชูศิลปะการแสดงชั้นสูงเช่นโขนนี้ให้งดงามยิ่งๆ ขึ้น

• ผู้แสดง
  

โขนจัดเป็นการแสดงของราชสำนักซึ่งชาวสามัญทั่วไป สามัญชนไม่ได้รับพระราชบรมราชานุญาติให้มีโขนเล่นเป็นของตนเองได้ ดังนั้นผู้ที่มีโอกาสได้ฝึกหัดเป็นผู้แสดงโขนแต่เดิมจึงเป็นเฉพาะบรรดาพระบรมวงศานุวงศ์ เจ้านายและขันนางในราชสำนักเท่านั้น นอกจากนี้การฝึกหัดเป็นผู้แสดงโขนนั้นมีขั้นตอน จารีต และแบบแผนที่ผู้เรียน ต้องปฏิบัติอย่างเคร่งครัด ต้องมีความอดทนและใช้เวลาในการฝึกที่ยาวนานจึงจะสามารถออกโรงแสดงได้จึงมิใช่เรื่องง่ายที่จะฝึกหัดเป็นผู้แสดงโขน

• วงดนตรีและเพลงประกอบการแสดง

วงดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบการแสดงโขน คือ วงปี่พาทย์ซึ่งจัดเป็นวงดนตรีที่เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติของเรานอกจากนี้ นักดนตรีจะต้องเป็นผู้มีความสามารถและประสบการณ์สูง เพราะในการแสดงโขนนั้นจะต้องบรรเลงเพลงประกอบการขับร้อง บรรเลงเพลงหน้าพาทย์ประกอบอากัปกิริยาของตัวโขน ในตอนที่สำคัญ

• ลักษณะบทโขน
  

บทการแสดงโขนซึ่งปรมาจารย์ด้านนาฏศิลป์ไทยได้ประพันธ์ขึ้นใช้สำหรับแสดง มี รูปแบบเป็นงานร้อยกรอง ได้แก่ กลอนแบบบทละคร บทพากย์ที่แต่งเป็นกาพย์ และคำเจรจาที่แต่งเป็นร่าย การเลือกใช้คำจะใช้คำที่มีความหมายลึกซึ้ง คำยากที่ต้องแปลและมีการใช้คำราชาศัพท์มาก และโดยเฉพาะผู้พากย์เจรจาแทนตัวโขนนั้นจะต้องมีความสามารถมีไหวพริบปฏิภาณอย่างสูงที่จะเจรจาโต้ตอบ กระทู้ และด้นสดได้อีกด้วย

ที่มา:https://sites.google.com